Gaan geloof en wetenschap samen?

Door Addy Stoker

Over deze vraag schrijft Eva Mulderberg op www.scientas.nl  dat de tegenstelling tussen geloof en wetenschap een strijd zonder bestaansrecht is. Mensen hebben moeite met die koppeling, voor velen zijn het twee werelden. Die grote afstand tussen geloof en wetenschap ontstaat in eerste instantie door het fundament van geloof en wetenschap. Het geloof ontleent haar kracht uit “geloof”  in de Bijbel staat het mooi en sterk geschreven: “zalig zijn zij die niet zien en toch geloven”.  De wetenschap staat daar anders in en ontleent haar kracht uit feiten.

Moeten de twee zich dan beperken tot hun eigen terrein? Nee, dat is kolder. Geloof en wetenschap bijten elkaar niet. Ze hebben elk hun eigen regels. Eva Mulderberg citeert professor Martin van Rees, die geen conflict ziet tussen wetenschap en religie, hij zegt: “ Ik ga, net als vele andere wetenschappers, naar de kerk. Ik deel een gevoel van mysterie en bewondering voor het universum met religieuze mensen met religieuze mensen.. enkele laatste vragen liggen buiten de wetenschap”.

Mulderberg wijst er op dat wetenschappers, wanneer ze zich op het terrein van het geloof bevinden dat met respect  moeten doen. Net zoals gelovigen respect dienen te hebben voor de wetenschap. Gelovigen moeten hun angst voor de “ grote boze wetenschap “  die elk moment hun geloof kan ondermijnen loslaten.

In de Leeuwarder Courant van 22 april 2017 kwamen enkele wetenschappers van de Rijks Universiteit Groningen (RUG) aan het woord in het kader van de wereldwijde mars voor de wetenschap. Al in haar vroege jeugd was Andrea Sota Padilla in de ban van de wetenschap, vertelt ze. De Mexicaanse Neurowetenschapper die haar promotieonderzoek doet in Groningen wordt naar eigen zeggen gedreven door nieuwsgierigheid. Samen met Veronica Allen , haar Amerikaanse collega aan de RUG heeft ze het voortouw genomen mee te lopen in de March for Science.

Drie boosdoenders : Religie, Politiek en het Bedrijfsleven

In dat LC artikel van Mannus van der Laan wordt ook geschreven over alternatieve feiten. Men stelt dat de waarde van de wetenschap steeds vaker in diskrediet wordt gebracht. Van oudsher hebben religies een conflictueuze relatie met wetenschap. De kerk heeft in het verleden al heel wat wetenschappers de mond gesnoerd. Berucht is de aanvaring in de 17^e eeuw van Galileo Galilei met de clerus over het heliocentrische model van de wereld. Die wilde maar niet accepteren dat de aarde om de zon draait en niet andersom. De laatste jaren ondermijnen ook politici en bedrijven wetenschappelijk onderzoek. In sommige landen kunnen onderzoekers hun werk niet doen, in Iran verdwijnen ze zelfs achter slot en grendel.

In Turkije worden wetenschappers uit het ambt gestoten vanwege hun levensbeschouwelijke overtuiging. Met het aantreden van Donald Trump, die voortdurend een lans breekt voor alternatieve feiten, staat de vrije wetenschap zelfs in Amerika onder druk. “wetenschap doet ertoe” reageert Soto Padilla. Wetenschap stijgt volgens haar uit boven dogmatische regels en persoonlijke voorkeuren.

2.

Wetenschap omarmt nieuwsgierigheid om ons heen en stimuleert het gegeven dat we aannames in twijfel trekken. Wetenschap staat ook open voor verandering en onzekerheid van ons bestaan. Belangrijk is ook dat wetenschappelijk onderzoek gebaseerd is op het vinden van bewijzen”.

Soto Padilla wijst erop dat propaganda en nepnieuws zich op sociale media razendsnel kunnen verspreiden. De opkomst ervan is daarmee onlosmakelijk verbonden. Met het verspreiden van onwaarheden en leugens krijgen mensen zand in de ogen gestrooid, zodat hun beeld van de wereld juist wordt vertroebeld. “terwijl mensen juist gestimuleerd moeten worden kritisch na te denken over wat er op hun afkomt”.  Op zichzelf is wetenschap niet in gevaar. Er zullen volgens haar altijd mensen zijn die “gepassioneerd” de wereld onderzoeken op basis van feiten. “dat hoeven niet eens per se wetenschappers te zijn”. Ook Elmer Sterken, rector Magnificus van de RUG doet mee aan de mars. De bedreiging van de wetenschap is in zijn ogen “ altijd een punt van zorg”. Als bekendste eigentijdse voorbeeld noemt hij de politieke discussie over het klimaat Donald Trump neemt klimaatverandering niet serieus.  Sterken: “  onder klimaatwetenschappers is er consensus dat de aarde opwarmt door menselijk ingrijpen. Toch wordt dat door de klimaatsceptici ontkend. Helaas gaan deze mensen voorbij aan de feiten. In Nederland  wordt de vrije wetenschap niet ernstig bedreigd. Wel wordt hier de intentie van wetenschappers in twijfel getrokken. Sterken verwijst naar een recente motie van VVD Kamerleden Pieter Duisenberg en Karin Straus, die onderzoek eisten naar de politieke voorkeur van Nederlandse academici. Ze verdenken sommigen ervan dat hun politieke affiniteit doorsijpelt in hun wetenschappelijke werk.

Religie

Heel veel vermeende tegenstellingen ontstaan omdat mensen niet goed weten wat de Bijbel eigenlijk zegt.

Ik :  Addy Stoker  docent godsdienstige vorming bij het PCGVO , ben ook altijd heel nieuwsgierig naar wat de Bijbel zegt, ik zou ook andere bronnen kunnen raadplegen echter ik ben niet voor niets een christen. En ja, de Bijbel is geen wetenschappelijk leerboek, het gaat mij altijd om wat ik kan leren van de verhalen die er in staan, waarom is het opgeschreven zoals het is opgeschreven en wat kan ik daarmee? Dat is ook altijd de vraag die ik op school aan leerlingen voorleg wanneer we een verhaal bespreken. En de antwoorden zijn vaak enorm boeiend.

En waarom focussen ook mensen die zich met wetenschap bezighouden zich op zaken die de wetenschap tegenspreekt terwijl er ook zoveel in de Bijbel staat dat de wetenschap niet tegenspreekt?  Afgezien van de wonderen geeft de Bijbel heel veel  wetenschappelijke feiten die enorm verschillen van wat veel mensen geloofden in de tijd dat de Bijbel geschreven werd.

Zo lezen we in de Bijbel dat het universum een begin heeft gehad.  In Genesis 1:1 staat dan ook dat God in het begin hemel en aarde schiep. In tegenstelling daarmee vertellen veel oude mythen niet dat het universum geschapen is, maar dat het tot stand is gekomen door het ordenen van bestaande chaos. De Babyloniërs geloofden dat de goden die het universum hadden voortgebracht uit twee zeeën voortkwamen. Volgens andere legenden is het universum uit een enorm ei gekomen.

3.

De Bijbel zegt ook dat het universum  natuurwetten kent die door mensen bestudeerd en begrepen kunnen worden en niet afhankelijk is van de grillen van goden. Job 38: 33 geeft dan ook: “ken jij de wetten van het heelal en bepaal jij hun werking op aarde? En in Jeremia 33: 25 staat dan ook : “ik de Heer, laat het dag en nacht worden en Ik heb de hemel en de aarde vaste wetten gegeven”.

De Bijbel is dus heel anders dan mythen van over de hele wereld die leren dat mensen machteloos staan tegenover de onvoorspelbare en soms wrede daden van de goden.  Het Bijbelboek Job is wat dit betreft echt boeiend , want je leest er ook dat de aarde aan niets hangt. ( 26:7) terwijl veel mensen in de oudheid geloofden dat de wereld een platte schijf was die werd ondersteund door een reus of door een dier, zoals een buffel of een schildpad.

Op veel plaatsen in de Bijbel lees je dat rivieren en bronnen worden gevoed door water van onder andere de oceanen, dat verdampt en daarna als regen, sneeuw of hagel weer op de aarde valt.  ( Job 36: 27, 28 ; Prediker 1:7 ; Jesaja 55: 10 ; Amos 9: 6). Ondertussen dachten de Grieken dat rivieren werden gevoed door ondergrondse oceanen. Dat idee is tot in de achttiende eeuw blijven bestaan.

De Bijbel geeft: “bergen rijzen omhoog en zinken weg en de bergen die er nu zijn, bevonden zich ooit onder de oceaan. ( Psalm 104: 6, 8). Dit in tegenstelling tot verschillende mythen die zeggen dat de bergen in hun huidige vorm door de goden werden gemaakt.

Een goede hygiëne is een bescherming voor de gezondheid. De wet die aan het volk Israël werd gegeven, bepaalde dat ze zich moesten wassen nadat ze een lijk hadden aangeraakt, en dat ze zich van uitwerpselen moesten ontdoen. ( Leviticus 11: 28 ; 13: 1-5 ; Deuteronomium 23: 13 ) in de tijd dat die geboden werden gegeven, behandelden Egyptenaren open wonden onder andere door er een mengsel met menselijke uitwerpselen op te smeren.

Staan er dingen in de Bijbel die wetenschappelijk gezien fout zijn?

De Bijbel is geen puzzelboek, het gaat in de Bijbel altijd om de intentie van het verhaal, wat kunnen we ervan leren? Er staan ook wonderverhalen in, in de klas op school leveren die wonderen eigenlijk nooit discussie of vragen op, omdat zelfs kinderen kunnen begrijpen dat een verhaal niet beslist waar gebeurd hoeft te zijn om toch waar te zijn.

Toch leven er onder volwassenen veel misverstanden over de wetenschappelijke nauwkeurigheid van de Bijbel. Enkele voorbeelden;

• Mythe: volgens de Bijbel werd het universum in zes dagen van 24 uur
• Feit: de Bijbel zegt dat God het universum “in het begin” schiep, maar er wordt niet vermeld wanneer dat was ( Genisis 1:1) en de scheppingsdagen die in hoofdstuk 1 van Genesis worden beschreven waren tijdsperiodes waarvan de lengte niet genoemd wordt. Bovendien wordt de volledige periode waarin de hemel en de aarde werden gemaakt, ook een “dag” genoemd. (Genesis 2:4)
• Mythe: de Bijbel zegt dat er planten werden geschapen voordat de zon er was om fotosynthese mogelijk te maken ( Genesis 1 : 11, 16)
• Feit: de Bijbel laat zien dat de zon, één van de sterren die tot “ de hemel” behoren, vóór de planten geschapen werd. ( Genesis 1:1) tijdens de eerste “dag” (tijdsperiode) van de schepping bereikte diffuus licht van de zon het aardoppervlak. Terwijl de atmosfeer steeds helderder werd, was op de derde “dag” van de schepping het licht sterk genoeg om fotosynthese mogelijk te maken ( Genesis 1 : 3-5, 12, 13). Pas later werd de zon vanaf de aarde duidelijk zichtbaar ( Genesis 1: 16).
• Mythe: de Bijbel zegt dat de zon om de aarde draait.
• Feit: Prediker 1: 5 zegt: “ de zon is stralend opgegaan, en de zon is ondergegaan, en hijgend gaat ze naar haar plaats waar ze stralend zal opgaan”. Dit is gewoon een beschrijving van de schijnbare beweging van de zon gezien vanaf de aarde. Ook in deze tijd wordt er over de “zonsopgang” en “zonsondergang” gesproken, zonder daarmee te bedoelen dat de zon om de aarde draait.
• Mythe: de Bijbel zegt dat de aarde plat is.
• Feit: als de Bijbel het over het “uiteinde” van de aarde heeft, wordt daar “ de verst verwijderde streek der aarde” mee bedoeld; hiermee wordt niet geïmpliceerd dat de aarde plat is of een rand heeft. ( zie Hand. 1:8, e.v.) zo word ook de uitdrukking “ de vier uiteinden der aarde” als beeldspraak gebruikt voor het hele aardoppervlak. ( Jesaja 11: 12; Lukas 13: 29).
• Zo kom je in het zeggen en het schrijven, dus in de discussie over Bijbel en wetenschap vaak aannames over de bijbel tegen die niet stroken met de feiten.

Politiek

Rector Magnificus Sterken refereert aan het optreden van Donald Trump die zich heeft ontpopt als een klimaatscepticus. Echter daarvoor kan je ook dichter bij huis blijven. Zo heeft het Leeuwarder oud Raadslid Gert Jaap van Ulzen onlangs het VVD congres zover gekregen dat klimaat gerelateerde uitspraken uit het verkiezingsprogram werden geschrapt. Dat is waarschijnlijk ook de voedingsbron geweest voor de Kamermotie van Duisenberg en Straus.

Je kunt in Leeuwarden ook verwijzen naar het optreden van Nynke Andringa als adviseur armoedebeleid van de gemeente schermt deze PVDA prominent met wetenschappelijk onderzoek waaruit zou blijken dat een bijstandsgerechtigde die langer dan drie jaar in de bijstand zit minder goed kan denken omdat armoede stress veroorzaakt, en dat zou zelfs erfelijk zijn. Hier wordt onderzoek gebruikt om mensen met een uitkering te stigmatiseren en dan moeten ze natuurlijk geholpen worden door de hulpverlening en daarom heeft een andere partij, D66 al vast maar

5.

gevraagd naar het inzetten van deze ontstressende hulpverlening. Ik vraag mij dan af; je kunt ook de oorzaak van het probleem wegnemen door deze mensen aan eerlijk betaald werk te helpen, maar daar wordt niet over gesproken, ondertussen wordt wetenschappelijk onderzoek wel gebruikt om mensen te stigmatiseren en zo de hulpverleningsindustrie meer werk te bezorgen, zo maar een paar recente voorbeelden, dichtbij…

bedrijfsleven

en dan de relatie met het bedrijfsleven. Daarmee houdt o.a. Prof. Dr. Janka Stoker zich bezig aan de RUG. Vooral met de vraag: hoe breng je wetenschap en bedrijfsleven bij elkaar? Hoe kun je kennis delen en versterken? Dat is positief geladen, maar kent dit ook een schaduw zijde?

Er wordt natuurlijk niet voor niets regelmatig gewaarschuwd voor een te grote invloed van het bedrijfsleven op de wetenschap. Thomas van Heste schrijft er over op de website van de correspondent. Hij noemt het schokkend nieuws dat meer dan de helft van de wetenschappelijk adviseurs van de Europese organisaties die de veiligheid van ons eten moeten bewaken een belangenconflict heeft. Een simpel voorbeeld; je zit in het wetenschappelijk panel van de Europese voedsel en waren autoriteit en je oordeelt over het verband tussen suiker en Obesitas en je bent ook aandeelhouder van Coca Cola.

In de praktijk verloopt beïnvloeding subtieler. Bijvoorbeeld doordat je een door de industrie georganiseerde workshop bijwoont, onderzoeksfinanciering van ze krijgt of in wetenschappelijke adviescommissies van bedrijven zit.

Ondertussen zien wetenschappers dat er op universiteiten te weinig geld is voor onderzoek dat leidt tot wetenschappelijke doorbraken. En een groeiend deel van het overheidsgeld moet worden uitgegeven aan onderzoek in samenwerking met het bedrijfsleven. Tegelijkertijd geeft de overheid een steeds groter deel van dat geld voor wetenschap en vernieuwing bijvoorbeeld via de innovatiebox uit aan (belasting) presentjes voor bedrijven.

Het kan en moet radicaal anders. Het Nederlandse Wetenschap en innovatiebeleid faalt omdat gebaseerd is op verkeerde aannames. Opeenvolgende kabinetten geloofden dat wanneer ze bedrijven belastingvoordeel zouden geven voor het doen van onderzoek, die bedrijven zelf ook meer zouden investeren. De laatste jaren verdubbelde het bedrag dat werd uitgegeven aan belastingvoordeel voor bedrijven die onderzoek doen van 1.8 naar 3.7 miljard euro, bedrijven zijn ondertussen zelf juist minder gaan investeren.